๓๘ ข้อสรุปอาขยาต

ข้อกำหนดในกริยาอาขยาตทั้งหมด ดังนี้

         ๑) อาขยาต ได้แก่ ศัพท์ที่กล่าวถึงกริยา คือ อาการหรือการกระทำของคำนาม

         ๒) คำว่า กริยา ในที่นี้ได้แก่ ศัพท์ที่เรียกว่า ธาตุ ที่ยังไม่ได้ประกอบกับวิภัตติและปัจจัย. ซึ่งตรงกับ ลิงค์ หรือ ศัพท์เดิม ของนามบท ที่ยังไม่ได้ประกอบกับวิภัตติ

         ๓) กริยาบททั้งปวงล้วนประกอบขึ้นจากธาตุ ต้องมีธาตุเป็นที่ตั้ง แม้คำนาม หากจะสืบค้นจริง ๆ ก็ล้วนสำเร็จมาแต่ธาตุเช่นกัน

         ๔) องค์ประกอบของกริยาอาขยาตบท เมื่อกล่าวโดยพิสดารมี ๘ คือ ธาตุ วิภัตติ กาล บท วจนะ บุรุษ ปัจจัย วาจก แต่เมื่อกล่าวโดยสรุป แล้วมี ๓ เท่านั้น คือ ธาตุ วิภัตติ และปัจจัย  เพราะวิภัตติเป็นเครื่องจำแนกธาตุเหล่านั้นให้เป็นกาล บท วจนะ บุรุษ,  ส่วน ปัจจัย เป็นเครื่องกำหนดวาจกอีกทีหนึ่ง จึงย่อได้เป็น ๓ ประการ

         ๕) ธาตุ แบ่งเป็นหมวดใหญ่ ๆ โดยอาศัยปัจจัยที่แบ่ง เป็น ๘ หมวด แต่เมื่อว่าโดยลักษณะของบทกรรมมารับมี ๒ อย่าง คือ สกัมมธาตุและอกัมมธาตุ. และเมื่อว่าโดยเสียงมี ๒ อย่าง คือ ที่มีเสียงเดียวและมีหลายเสียง

         ๖) วิภัตติ แบ่งโดยกาล ๓ คือ อดีต ปัจจุบันและอนาคตรวมไปถึงที่พ้นจากกาลด้วย มี ๘ หมวด ๆ ๑๒ ตัวรวมเป็น ๙๖ ตัว.

         ๗) ในแต่ละหมวดที่มี ๑๒ ตัวนั้น แบ่งเป็น ๒ บท ๆ ละ ๖ ตัว. ในแต่ละ ๖ นั้น แบ่งเป็นฝ่ายเอกวจนะ ๓ และ พหุวจนะ ๓. และแบ่งโดยบุรุษทั้ง ๓ มีบุรุษละ ๔ ตัว คือ บทละ ๖ ละ ๒ วจนะ.

         ๘) ปัจจัยเป็นเครื่องจำแนกวาจกออกเป็น ๕ วาจก โดยกัตตุวาจกเป็นต้น.

        

****