๑๗ ลิงค์

๑. ลิงค์

         ลิงค์ คือ เพศหรือแบบของคำนาม.  คำนามทุกคำในภาษาบาลีล้วนแล้วแต่มีองค์ประกอบนี้อยู่ทั้งสิ้น ดังนั้น อาจกล่าวได้ว่า ลิงค์ คือ หน่วยสุดท้ายหรือคำเดิมของคำนามนั่นเอง เพราะอะไร ? เพราะลิงค์ ย่อมแอบแฝงอยู่ในคำนามที่ประกอบกับวิภัตติแล้วทั้งสิ้น.

         ลิงค์ที่ถือว่าเป็นหน่วยสุดท้ายของคำนามนั้นมีอยู่ ๓แบบ ที่เรียกกันว่า เพศ คือ

          ๑. ปุงลิงค์ เพศหรือแบบชาย

          ๒. อิตถีลิงค์ เพศหรือแบบหญิง

          ๓. นปุงสกลิงค์ เพศหรือแบบที่ไม่ใช่ทั้งชาย ไม่ใช่ทั้งหญิง เป็นกลางๆ

         ทั้ง ๓ อย่างนี้เอาเกณฑ์อะไรมาแบ่ง ? เมื่อจะมองอย่างมุมกว้างที่สุด น่าจะมีอยู่ ๒ ประการ คือ

         ๑. อาศัยรูปแบบที่ประกอบกับวิภัตติแล้วสามารถแยกแยะได้อย่างชัดเจนว่า คำนี้เป็นวิภัตตินี้ ไม่ใช่วิภัตติโน้น เพราะไม่มีซ้ำกันเลยในแต่ละวิภัตติ อย่างนี้จัดเป็นปุงลิงค์ ถ้าไม่สามารถแยกได้อย่างชัดเจน เพราะมีรูปที่ซ้ำกันแทบจะทุกวิภัตติ อย่างนี้จัดว่าเป็นอิตถีลิงค์ แต่ถ้ามีรูปแบบที่เป็นกลาง ๆ คือ มีรูปเหมือนกับปุงลิงค์เป็นบางวิภัตติ ดูคล้ายกับปุงลิงค์ บางทีดูออก บางทีดูไม่ออกว่า ไม่ใช่ปุงลิงค์ อย่างนี้นับว่าเป็นนปุงสกลิงค์. ในข้อนี้ จะเห็นความชัดเจนเมื่อได้ทราบถึงการนำนามศัพท์ผสมแจกวิภัตติ.

         ๒. อาศัยธรรมชาติของศัพท์นั้น ๆ ว่าเป็นชายเป็นหญิงหรือไม่ใช้ทั้งชายและหญิง. ข้อนี้ ยังไม่แน่เสมอไป แต่ก็สามารถนำมาใช้เป็นหลักง่าย ๆ ในการตัดสินได้ นั่นก็คือ

         ๑) ลิงค์โดยกำเนิด นั่นก็คือ คำนามใด เมื่อกล่าวถึงความเป็นผู้ชายที่อาศัยอยู่ในวัตถุสิ่งนั้นแล้ว คำนามนั้น ก็จัดเป็นปุงลิงค์ เช่น ปุริส ผู้ชาย นร ผู้ชาย  กุมาร เด็กผู้ชาย อมร เทวดาผู้ชาย ปิตุ บิดา ดังนี้เป็นต้น โดยทำนองเดียวกัน ถ้ากล่าวถึงความเป็นผู้หญิงที่อาศัยอยู่ในวัตถุสิ่งนั้นแล้ว คำนามนั้น ก็จัดเป็นอิตถีลิงค์ เช่น อิตฺถี ผู้หญิง กญฺญา นางสาว ภิกฺขุนี พระภิกษุผู้เป็นหญิง ดังนี้เป็นต้น แต่ถ้าไม่สามารถระบุถึงความเป็นหญิงชายได้จริง ๆ เป็นต้นว่า สภาพต่าง ๆ หรือ สิ่งของต่าง ๆ ที่ไม่มีชีวิต แล้วมักจะเป็นนปุงสกลิงค์ เช่น องฺค องค์ประกอบ กุล ตระกูล จิตฺต จิตใจ รูป รูปธรรม เป็นต้น.

         ๒) ลิงค์โดยสมมุติ นั่นก็คือ ลิงค์ในข้อ ๑ นั้น แม้ว่า ความเป็นชายหญิงจะปรากฏอยู่วัตถุนั้น แต่ความนิยมของภาษาบาลีกลับใช้เป็นโดยนัยตรงข้ามก็มี เช่น ทาร ภรรยา โดยภาวะแล้ว เป็นหญิง แต่เวลาใช้จริง ๆ เป็นปุงลิงค์ หรือ อุทธิ ทะเล, ปพฺพต ภูเขาแม้เป็นสิ่งที่ไม่มีชีวิต ก็ตาม กลับใช้เป็นปุงลิงค์ ก็ได้ โลภ ความอยากได้ เป็นสภาพธรรม ก็จริง แต่ใช้เป็นปุงลิงค์ ปญฺญา ความรู้ ใช้เป็นอิตถีลิงค์ ดังนี้เป็นต้น

         เมื่อจะสรุปให้รวบรัดที่สุด ไม่ว่าจะเป็นลิงค์โดยกำเนิดหรือลิงค์โดยสมมุติก็ตาม ย่อมอาศัยกฏเกณฑ์ในข้อที่ ๑ นั่นเองเป็นตัวชี้ขาดว่าเป็นลิงค์ใด เพราะในขั้นตอนของการใช้ลิงค์เหล่านี้ จะพบได้เมื่อเวลาที่ประกอบวิภัตติแล้วนำมาใช้ในหน้าที่ต่าง ๆ ของประโยคเท่านั้น จะไม่มีทางพบคำนามที่เป็นลิงค์โดยไม่ประกอบวิภัตติได้เลย.

         ในที่นี้จะยกอุทาหรณ์ที่ท่านจัดเป็นลิงค์ต่าง ๆ มาให้ เพื่อเป็นแนวทางในการวินิจฉัยว่า ศัพท์ใดเป็นลิงค์ใด. อุทาหรณ์เหล่านี้ ควรตกลงใจในขั้นต้นนี้ก่อนว่า ท่านมีวิธีการแบ่งออกโดยเกณฑ์ดังนี้

          ๑. เป็นลิงค์เดียว คือ เป็นลิงค์ใด ก็จัดเป็นลิงค์นั้นไปเลย ห้ามใช้สลับกัน

          ๒. เป็นได้ทั้ง ๒ ลิงค์ คือ เป็นทั้งปุงลิงค์และนปุงสกลิงค์ แล้วแต่จะพบว่าเป็นบริบทของบทที่เป็นลิงค์ใด

          ๓. เป็นได้ทั้ง ๒ลิงค์ คือ คำเดิมเป็นปุงลิงค์อยู่แล้ว แต่ประสงค์จะให้ใช้เป็นอิตถีลิงค์ ก็เปลี่ยนเสียงท้ายของคำนามนั้น โดยการนำอักษรที่บ่งถึงความเป็นหญิงมาประกอบ

          ๔. เป็นได้ทั้ง ๓ ลิงค์ คือ คำนามใด เมื่อจะใช้ขยายบทใด ไม่ว่าจะเป็นลิงค์ใด ก็ตาม ย่อมมีฐานะเทียบเท่ากับลิงค์นั้น คำนามนั้น จึงมีได้ ๓ ลิงค์ แล้วแต่ว่าจะขยายบทใด. คำนามประเภทนี้ ได้แก่ คุณนาม.

         ๑. คำนามเป็นลิงค์เดียว     

ปุงลิงค์	อิตถีลิงค์	นปุงสกลิงค์
อมโร          เทวดา	อจฺฉรา  นางอัปสร	องฺค               องค์
อาทิจฺโจ พระอาทิตย์	อาภา  รัศมี	อารมฺมณ    อารมณ์
อินฺโท    พระอินทร์	อิทฺธิ    ฤทธิ์	อิณ               หนี้
อีโส     คนเป็นใหญ่	อีสา      งอนไถ	อีริณ       ทุ่งนา
อุทธิ     ทะเล	อุฬุ       ดาว	อุทก               น้ำ
เอรณฺโฑ    ต้นละหุ่ง	เอสิกา    เสาระเนียด	เอฬาลุก   ฟักเหลือง
โอโฆ       ห้วงน้ำ	โอชา   โอชา	โอก  น้ำ
กณฺโณ    หู	กฏิ    สะเอว	กมฺม  กรรม
จนฺโท  พระจันทร์	จมู  เสนา	จกฺขุ นัยน์ตา
ตรุ       ต้นไม้	ตารา   ดาว	เตล   น้ำมัน
ปพฺพโต   ภูเขา	ปภา   รัศมี	ปณฺณ ใบไม้
ยโม        พระยม	ยาคุ  ข้าวต้ม	ยาน    ยาน

                                                            

๒. คำนามเดียวกันเป็นได้ ๒ ลิงค์ คือ ปุงลิงค์และนปุงสกลิงค์

ปุงลิงค์	นปุงสกลิงค์	คำแปล
อกฺขโร	อกฺขร	อักษร
อคาโร	อคาร  	เรือน
อุตุ	อุตุ	ฤดู
ทิวโส	ทิวส	วัน
มโน	มน	ใจ
สวจฺฉโร	สวจฺฉร	ปี

๓. คำนามเดียวกัน ลงอักษรที่บ่งความเป็นหญิง กลายเป็นอิตถีลิงค์ จึงมี ๒ ลิงค์

ปุงลิงค์	อิตถีลิงค์	คำแปล
อรหา - อรห	อรหนฺตี	พระอรหันต์
อาชีวโก	อาชีวิกา	นักบวช
อุปาสโก	อุปาสิกา	อุบาสก,  อุบาสิกา
กุมาโร	กุมารี-กุมาริกา	เด็ก
ขตฺติโย	ขตฺติยานี ขตฺติยา	กษัตริย์
โคโณ	คาวี	โค
โจโร	โจรี	โจร
าตโก	าติกา	ญาติ
ตรุโณ	ตรุณี	ชายหนุ่ม, หญิงสาว
เถโร	เถรี	พระเถระ,  พระเถรี
ทารโก	ทาริกา	เด็กชาย,  เด็กหญิง
เทโว	เทวี	พระเจ้าแผ่นดินพระราชเทวี
นโร	นารี	คน  (ชาย - หญิง)
ปริพฺพาชโก	ปริพฺพาชิกา	นักบวช (ชาย - หญิง)
ภิกฺขุ	ภิกฺขุนี	ภิกษุ,  ภิกษุณีผู้เจริญ
ภว	โภตี	ผู้เจริญ
มนุสฺโส	มนุสฺสี	มนุษย์  (ชาย - หญิง)
ยกฺโข	ยกฺขินี	ยักษ์,  ยักษิณี
ยุวา	ยุวตี	ชายหนุ่ม,  หญิงสาว
ราชา	ราชินี	ราชินี
สขา	สขี	เพื่อน  (ชาย - หญิง)
หตฺถี	หตฺถินี	ช้างพลาย,  ช้างพัง

๔. คำนามที่ใช้เป็นคุณนาม เป็นได้ ๓ ลิงค์ แล้วแต่จะขยายบทที่เป็นลิงค์ใด

ปุงลิงค์	อิตถีลิงค์	นปุงสกลิงค์	คำแปล
กมฺมกาโร	กมฺมการินี	กมฺมการ	ทำการงาน
คุณวา	คุณวตี	คุณว 	มีคุณ
จณฺโฑ	จณฺฑา	จณฺฑ	ดุร้าย
เชฏฺโ	เชฏฺา	เชฏฺ	เจริญที่สุด
ตาโณ	ตาณา	ตาณ 	ต้านทาน
ถิโร	ถิรา	ถิร	มั่น
ทกฺโข	ทกฺขา	ทกฺข	ขยัน
ธมฺมิโก	ธมฺมิกา	ธมฺมิก	ตั้งในธรรม
นาโถ	นาถา	นาถ	ที่พึ่ง
ปาโป	ปาปา	ปาป	บาป
โภคี	โภคินี	โภคิ	มีโภคะ
มติมา	มติมตี	มติม	มีความคิด
ลาภี	ลาภินี	ลาภิ	มีลาภ
สทฺโธ	สทฺธา	สทฺธ	มีศรัทธา.

         ในตอนนี้ มีห้อข้อต้องกำหนดให้ได้อยู่ว่า

         ๑. คำนามเดิมทั้งปวงจัดเป็นลิงค์ แบ่งออกเป็น ๓ แบบ คือ ปุงลิงค์ แบบชาย  อิตถีลิงค์ แบบหญิง นปุงสกลิงค์ ไม่ใช่ชาย ไม่ใช่หญิง

         ๒. ลิงค์แบ่งออก ๓ แบบนั้นโดยอาศัยรูปแบบการแจกวิภัตติและโดยอาศัยความเป็นชาย หญิง ที่มีอยู่ในสิ่งนั้น

         ๓. ตัวอย่างคำศัพท์ที่เป็นลิงค์ต่าง ๆ ที่ให้ไว้ สำหรับเป็นคู่มือและแนวทางในการกำหนดลิงค์ ถ้าใช้ความสังเกตจะกำหนดได้เอง ไม่จำเป็นต้องท่องเพื่อจำให้ได้.

×vØ